ITL #4 - Knowing a Language Part 2: Words

In de vorige blog ging het over hoe elke taal een beperkt aantal klanken heeft. Vandaag gaan we kijken naar de betekenis van deze klanken, oftewel, woorden!

Misschien heb je er nog nooit zo bij stilgestaan maar als je een taal kent, houdt dat in dat je begrijpt dat sommige opeenvolgingen van klanken een bepaalde betekenis hebben. Als iemand de klanken van het woord ‘hijskraan’ uitspreekt, in de juiste volgorde, en je kende dat woord al, dan hérken je het namelijk. Tenminste, je hersennen triggeren één of meerdere associaties die jij hebt bij het concept ‘hijskraan’. Of jouw begrip van het woord ook correct is, is natuurlijk een tweede vraag. Voor hetzelfde geld denk je nu aan een waterkraan die je omhoog moet bewegen om er water uit krijgen.

De volgorde van de klanken is belangrijk. ‘Kraanhijs’ heeft geen betekenis. Maak je dit soort fouten vaak, dan lig je binnen de korste keren in het ziekenhuis voor hersenonderzoek.

Ook moeten het de juiste klanken zijn. Als je ‘heeskraan' zegt, zorgt dat voor verwarring. In dit geval valt het misschien mee omdat er verder geen woorden zijn die er op lijken, maar je begrijpt wat ik bedoel.

De associaties en concepten leer je vanzelf, naarmate je meer met de taal bezig bent. Sommigen zijn vrij simpel; anderen meer complex. Denk bijvoorbeeld eens aan het concept ‘democratie’. Door de jaren heen is je begrip daarvan steeds verder ontwikkeld. Ook worden er regelmatig nieuwe woorden bedacht voor concepten die we snel en gemakkelijk met één woord willen kunnen aanduiden. Vaak is het een hele uitdaging om een ingewikkeld concept samen te vatten in één woord. Maar wanneer dat goed lukt, verspreiden deze woorden zich snel. Vaak zijn het dan ook juist de nieuwbedachte woorden die ‘woord van het jaar’ worden. Denk aan weigerambtenaar, plofkip, sjoemelsoftware, brexit en laadpaalklever. Overigens is ‘boomer’, het woord van het jaar 2019, een woord dat al heel lang bestaat. Best ironisch dat vooral de jeugd, die het woord waarschijnlijk nog niet kende, het ziet als een leuk, nieuw woord om oudere mensen oud of ouderwets te noemen. Ach, en misschien denk je nu wel: “OK, boomer”.

Ten slotte moet je weten waar het woord begint en waar het eindigt. Anders kun je het niet herkennen wanneer iemand het in een zin gebruikt. Om dit te illustreren heb ik een willekeurig Nederlands verhaaltje van Google geplukt en dit in Google Translate geplakt nadat ik alle spaties en leestekens er uit had gehaald. Luister hier naar het monsterlijke resultaat. De talen staan op Spaans en Frans zodat je een beter idee krijgt van hoe slecht dit voor hen te volgen is. Als je ‘Detect language’ klikt, klinkt het nog verbazingwekkend goed. Is dat omdat de AI van Google de woorden herkent en toch wat onderscheid weet te creëren door o.a. de klemtoon goed te plaatsen? Of is het puur omdat je de Nederlandse taal (her)kent en de onderlinge woorden snel genoeg kunt verwerken?

Overigens  heb je in normaal taalgebruik korte pauzes tussen de zinnen, en soms ook tussen de woorden van een zin. Verder zijn zinnen in principe echter een redelijk strakke opeenvolging van nietszeggende klanken. Tenminste, tenzij je de taal, en dus de woorden, kent.

Dit is ook precies wat een Amerikaanse leerling, die Nederlands van mij krijgt, onlangs aangaf: “the words blur together so it’s difficult for me to recognise them in spoken language”. Als je de woorden van een taal dus niet goed genoeg kent, lijken ze in elkaar over te lopen.

Ten slotte nog een laatse funfact over de relatie tussen woorden en hun betekenis: er lijkt weinig of helemaal geen verband te zijn! Hier valt echter veel over te zeggen en dus wil ik er graag volgende week op terugkomen in een vervolg op deze post.

Bonus: het bedenken van lange woorden is voor sommigen ook een leuke sport. Denk bijvoorbeeld aan woorden als ‘Kindercarnavalsoptochtvoorbereidingswerkzaamhedenplan’. Zie link voor meer. Je moet de taal redelijk goed beheersen om te begrijpen waar het hier over gaat!

ITL #3 - Knowing a Language Part 1: Sound System

Wat hebben de volgende woorden met elkaar gemeen?

• Taumatawhakatangihangakoauauotamateapokaiwhenuakitanatahu
• Llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantysiliogogogoch (Hoe zeg je dat? Link!)
• Äteritsiputeritsipuolilautatsijänkä

Juist. Het zijn allemaal veel te lange plaatsnamen (gevonden op: link).

Even ter illustratie:
“Ik ben Wouter, geboren in Taumatawhakatangihangakoauauotamateapokaiwhenuakitanatahu en opgegroeid in Llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantysiliogogogoch. We verhuisden naar Äteritsiputeritsipuolilautatsijänkä toen ik 12 was en nu woon ik in Azpilicuetagaraicosaroyarenberecolarrea”.

Dan toch liever Dordrecht, Zwijndrecht, Kampen en Zwolle, in die volgorde.

Vanwege hun lengte zijn ze misschien zelfs lastig om uit te spreken in de moedertaal van de bewoners. Voor ons als Nederlanders speelt er echter nog een ander probleem: sommige van de klanken in die namen kennen wij helemaal niet!

Als kind krijg je al te horen dat er veel “leenwoorden” in de Nederlandse taal zitten. Dat zijn woorden die oorspronkelijk uit een andere taal komen en die wij hier ook gewoon gebruiken, vaak omdat we er zelf geen apart woord voor hebben. Ik herinner mij nog dat ik dit destijds op de basisschool uitgelegd kreeg in verband met de spelling van woorden als ‘bureau’. Denk ook aan woorden als:

• (Engels) computer, corner, e-mail (Let op: de Engelse spelling is ‘email’!), laptop, mountainbike, etc.
• (Frans) ambulance, ballon, chauffeur, café, humeur, surprise, visite, etc.
• (Duits) - schnitzel, überhaupt, zeppelin, apfelstrudel, föhn, etc.
• (Latijn) - agenda, datum, museum, professor, etc.

Vaak spreken we de woorden op een andere manier uit dan dat de oorspronkelijke ‘eigenaren’ dat doen; namelijk met klanken die al in onze eigen taal voorkomen. Luister bijvoorbeeld eens naar de verschillen in de volgende geluidsfragmenten:
ballon – laptop - schnitzel

Dit doen we vooral omdat de woorden die onderdeel zijn van onze taal (inclusief leenwoorden) ook moeten klinken als onze taal. Wat is namelijk het probleem met leenwoorden? Er zijn een flink aantal klanken die wij in het Nederlands niet hebben! Luister nog eens goed naar de ‘a’ in de Engelse uitspraak van ‘laptop’. Hoor je weinig of geen verschil? Dat komt omdat je de klank (nog) niet goed genoeg kent. En dus zeggen wij in Nederland eigenlijk ‘leptop’ omdat onze ‘e’ het dichtst in de buurt komt van die klank.

Andere voorbeelden zijn de Engelse ‘th’-klanken (als in that en teeth). En Engelstaligen kunnen op hun beurt onze ‘(s)ch’- en ‘ui’ klank niet uitspreken. En hoe spreken Engelsen het van oorsprong Franse ‘bureau’ dan uit? Link!

En wat als je een andere taal wilt spreken? Yep. Dan moet je dus die andere, en voor jou nieuwe,  klanken gaan leren. De eerste stap is leren dát andere talen vrijwel altijd klanken hebben die anders zijn. Maar dat wist je waarschijnlijk al. Bewust of onbewust.

Vervolgens moet je erachter komen wat de specifieke verschillen zijn en moet je veel gaan oefenen. Eerst herkennen. Dan toepassen. Vervolgens is het een kwestie van uitkijken dat je niet uit automatisme terugschakelt naar de klanken uit je eigen taal. Het kan namelijk zorgen voor miscommunicatie. Zo had ik het laatst met een Amerikaan over het aaien van een huisdier: to pat a pet. Omdat ik op dat moment niet lette op de kwaliteit van de ‘a’-klank, zei ik dus eigenlijk ‘to pet a pet’. Dat zorgde voor de nodige verwarring.

Overigens kun je deze andere klanken wel zodoende aanleren dat je ze onbewust goed kunt gebruiken. Zo zijn de ‘th’-klanken niet echt een probleem meer voor mij. Sterker nog, dit geldt tegenwoordig denk ik ook voor een heel groot deel van de Nederlandse jeugd op het moment dat ze het voortgezet onderwijs afronden.

Wat ook goed is om te beseffen, is dat de context vaak miscommunicatie voorkomt. Als je een dictator een ‘bad man’ wilt noemen, maar je zegt eigenlijk ‘bed men’, zal uit de context wel helder worden wat je bedoelt. Daarnaast helpt natuurlijk ook dat er in de andere taal niet altijd woorden zijn waarmee het verward zou kunnen worden. ‘Leptop’ is geen woord in het Engels, dus zal een Engelsman ervan uitgaan dat je ‘laptop’ bedoelt. Denk ook eens aan gesprekken die je in het Nederlands hebt gevoerd met mensen met een andere moedertaal. Er is best veel ruimte om fouten te maken zonder dat het al te veel invloed heeft op de communicatie!

Anyway. Ik zal later zeker nog eens terugkomen op belangrijke verschillen/tips wat betreft uitspraak. Ik hoop dat ik duidelijk heb kunnen laten zien dat de verschillende klanken die bij een taal horen er een belangrijk onderdeel van zijn. Volgende keer schrijf ga ik het hebben over een ander niet onbelangrijk onderdeel van een taal: de woorden!

Bonus: voor een interessant artikel over het gebruik van leenwoorden in het Nederlands en de invloed van buitenlandse talen over de jaren heen, zie link.

Bonus 2: De integratie van leenwoorden in onze taal is een proces dat een tijdje duurt. Een mooi voorbeeld daarvan (genoemd in het volgende artikel) is de manier waarop we ‘WhatsApp’ uitspreken. Sommige mensen gebruiken een Engelse ‘w’ (geronde lippen); anderen een Nederlandse ‘w’ (ligt dicht bij een Nederlandse ‘v’). Zelf zeg ik het meestal op z’n Engels. Het hangt vooral af van tegen wie ik het zeg, vermoed ik. En jij?

Bonus 3: Om de klanken van verschillende talen te kunnen beschrijven is het International Phonetic Alphabet (IPA) ontwikkeld. Een basiskennis van dit IPA kan handig zijn bij het leren van een nieuwe taal. Sommige methodes, zoals Cambridge Empower, maken er dan ook veel gebruik van. Hoe dan ook, ik ga zeker nog op terugkomen op dit IPA, maar om alvast een beetje een idee te krijgen (aanrader!), kun je deze link checken.

Bonus 4: Funfact: blijkbaar heeft de 'Engelse' term 'yankee' een Nederlandse achtergrond! Zie link.

ITL #2 - What is Language?

Mensen praten...

...enorm veel en vaak.
...in allerlei situaties.
...op allerlei manieren.
...met/tegen allerlei mensen.
...soms ook tegen dieren, objecten of zichzelf.
...in hun dromen, of zelfs hardop in hun slaap.
...etc.

Het punt is: taal is een gigantisch groot onderdeel van ons bestaan.

Sterker nog, zoals je in onderstaande quote kunt lezen zijn er gemeenschappen waar het kennen van tenminste één taal een vereiste is om als ‘persoon’ gezien te worden.

To some people of Africa, a newborn child is a kintu, a “thing,” not yet a muntu, a “person.” Only by the act of learning language does the child become a human being. According to this tradition, we all become “human” because we all know at least one language.

Jij ‘kent’ Nederlands. Eh.. toch? Anders zou je dit niet kunnen lezen?

Zijstapje: vroeger leerden we lezen met behulp van een methode genaamd ‘Wie dit leest’. Dus ik op zoek; kijken of ik er nog iets over kon vinden. Blijkt dat deze methode uit het jaar 9999 stamt, aldus bol.com (zie link).

Dus.. de Nederlandse taal ken je kennelijk wel redelijk. Maar wacht! Eigenlijk weet je er zo veel meer van dan je beseft! (Klinkt een beetje clickbait-achtig, of niet? WAT WEET JIJ VAN JOUW TAAL? DOE DE QUIZ! JE RESULTAAT ZAL JE VERBAZEN!)

Maar even zonder grapjes. De manier waarop wij doorgaans taal gebruiken is net als de manier waarop wij doorgaans lopen: zonder enig bewust besef van alle fysieke (natuur)krachten die daar een rol bij spelen. Daar staan we gewoon niet bij stil (sorry, toch grapjes). En dat is doorgaans ook helemaal niet nodig als we alleen onze moedertaal spreken. Neem bijvoorbeeld de manier waarop wij de ‘g’ uitspreken. Je gebruikt ‘em gewoon zoals het hoort, zonder er bij na te denken. En dat terwijl Engelstaligen er de grootste moeite mee hebben omdat die klank in het Engels niet voorkomt.

Op het moment dat je een andere taal gaat leren is een stuk taalkennis (of besef) zeer handig. Anders ben je waarschijnlijk geneigd om bepaalde elementen van je moedertaal ook te gebruiken in de andere taal; met alle gevolgen van dien. Een goed voorbeeld daarvan is het verschil in woordvolgorde tussen Nederlands en Engels. Vóór je goede Engelse zinnen kunt leren maken, moet je eerst leren dat woordvolgorde een belangrijk onderdeel is van je eigen taal (krijgen we als kind al wel te horen) maar óók dat de Engelse woordvolgorde vaak anders is!

Naast de voordelen die een stuk bewustwording kan bieden bij het leren van een andere taal vind ik het persoonlijk ook erg leuk om meer te weten te komen over taal in het algemeen. YMMV (wat betekent dat nou weer? Zie link).

In de komende blogposts zal ik dus schrijven over de taalkennis die je (onbewust) al toepast. Verwacht veel ‘oooh’- en ‘aha’-momenten.

Ter afsluiting een quote van Noam Chomsky, die volgens Wikipedia ook wel eens de ‘father of modern linguistics’ wordt genoemd (Nou. Bij deze!):

When we study human language, we are approaching what some might call the “human essence,” the distinctive qualities of mind that are, so far as we know, unique to man.

- Noam Chomsky, Language and Mind, 1968

Praktische mededeling: als het goed is kun je je nu ook opgeven voor automatisch blogupdates in het menu rechtsboven (of onderaan in mobile view). Je krijgt dan een mailtje toegestuurd wanneer er nieuwe blogposts zijn.

Toodles!
(afgeleid van Toodle-oo. Zie link voor uitleg over de oorsprong. Ik had zelf alleen nog maar de theorie helemaal onderaan gehoord!)

ITL #1 - The Human Brain

De Engelse quote die hieronder staat is onderdeel van de inleiding van het boek Introduction to Language. De Nederlandse vertaling is van eigen hand.

The nervous systems of all animals have a number of basic functions in common, most notably the control of movement and the analysis of sensation. What distinguishes the human brain is the variety of more specialized activities it is capable of learning. The preeminent example is language. NORMAN GESCHWIND, 1979

Van de zenuwstelsels van alle verschillende dieren zijn een aantal basisfuncties hetzelfde, met name de controle over beweging en de waarneming van zintuigelijke informatie. Wat de hersenen van de mens anders maakt, is de verscheidenheid aan gespecialiseerdere activiteiten die het kan leren. Het beste voorbeeld hiervan is taal. - Norman Geschwind, 1979

Zou jij hem ook zo vertaald hebben?
 
Afhankelijk van hoe je de quote interpreteert, lijkt Geschwind te zeggen dat de mens niet een dier is. Hoe zie jij dat?

Blog Update #1 - Welkom!

Hi! Welkom op mijn blog.  

Als je googlet (die spelling moest ik toch even opzoeken. Bij deze: link) hoeveel blogs er zijn, geeft het eerste resultaat aan dat er wereldwijd meer dan 600 miljoen blogs zijn. Mocht je je afvragen waarom ik ondanks dit gegeven toch aan het typen ben gegaan, check dan vooral even de about pagina.

In deze blog ga ik het in eerste instantie dus vooral hebben over funfacts, leuke inzichten, praktische tips, e.d. met het boek Introduction to Language als uitgangspunt. De vorm die dit krijgt (denk o.a. frequentie, inhoud, opties om deze blog te volgen, comments en/of andere interactie, layout, etc., etc.) staat nog lang niet vast en ik zal zeker in het begin veel experimenteren. Feedback is altijd welkom.

Ik zal zo ook meteen de eerste inhoudelijke post .. posten. Ik hoop dat jullie dit soort dingen net zo interessant vinden als ik.

Hmm. Ik had natuurlijk kunnen zeggen “ik hoop dat jullie het ook een beetje interessant vinden”, maar ja, dat klinkt ook weer zo .. apart. “Ik hoop dat jullie het ook interessant vinden – ergens in de richting van hoe interessant ik het zelf vind, maar met alle begrip voor als je het niet even interessant vind als ik”?

Anyway! Cheers! (wat betekent ‘cheers’ nou eigenlijk? Zie link)

Wouter Koops